पुणे ५२ जागतिक सिनेमाशी नातं सांगणारा अस्सल 'पुणेरी' सिनेमा - Now on Youtube

नॉआर सिनेमा, femmes fatales अशा शब्द जंजाळातून मार्ग काढत पुणे ५२ चा पत्ता शोधला. काही वेळा मुव्ही थिएटरमध्ये असताना बघायचा राहून जातो. नंतर त्याबद्दल इतकं बोललं जातं की आपल्याला मुव्ही न बघितल्याचा पश्चात्ताप होतो. मला पुणे ५२ च्या बाबतीत अशीच मळमळ खूप दिवस होती. मागच्या महिन्यात फायनली 'आरभाट'च्या प्रोडक्शन ऑफीसमध्ये गेलो. तिथं मला डीरेक्टर्स कट कॉपी मिळाली आणि आठवडाभरात निखिल महाजनने (डीरेक्टर - पुणे ५२) सिनेमा यूट्यूबवर रिलीज केल्याचं स्टेटस (अर्थात) फ़ेसबूकवर टाकलं. (आठवडाभर थांबलो असतो तर घरबसल्या बघायला मिळाला असता. असो.)  

'पुणे ५२' या नावातून सिनेमा कशाबद्दल असू शकतो याचा दूरदूरपर्यंत 'पत्ता' लागत नाही. (BTW हा सस्पेंस सिनेमा नाही.) पण नावातूनच सिनेमा काहीतरी वेगळा आहे हे समजायला लागतं. आणि तसा तो आहेही. दिग्दर्शकाने नुसती नावातच हवा केलेली नाही, संपूर्ण सिनेमा हा अत्यंत स्टायलीश आहे. सिनेमा बघत असताना आपण हॉलीवुडचा सिनेमा बघतोय का काय असं वाटावं इतका कडक सिनेमा आहे. 'नॉआर फ़ील्म' हा चित्रपटाचा खूप प्रसिद्ध जॉनर आहे - आधी फ्रेंच मग युरोप आणि मग आमेरिकेमध्ये. (म्हणजे आपल्याकडं कसे romantic किंवा comedy किंवा हाणामारी किंवा comedy किंवा हाणामारी किंवा romantic किंवा हाणामारी…. असे वेगवेगळे जॉनर असतात तसं) नोआर फ़ील्म म्हणजे डार्क सिनेमा. ज्यात एखादा खून असतो, एखादी seductive खलनायिका असते, नायक जणू सिगारेटवरचं जगतो असं वाटावं इतकं smoking करत असतो, black and whites शेड्सचा वापर करून खूप सावल्या बनवल्या असतात आणि सगळी पात्रं स्वत:च्याही नकळत अनाहूतपणे एका क्लेशकारक शेवटाकडे प्रवास करत असतात. पुणे ५२ नोआर फिल्मच्या या सगळ्या पायऱ्या पूर्ण करतॊ पण तरीही तो अस्सल मराठी - आणि त्यातही पुणेरी- मातीतला वाटतो. 

गोष्ट घडते १९९०-९२ च्या दरम्यान. ही गोष्ट आहे अमर आपटे नावाच्या एका डिटेक्टिव्हची. अमर डिटेक्टिव्ह असला तरी तो शेरलॉक होम्स नाही, ज्याला अशिलाच्या डाव्या पायातल्या शूजवरची धूळ बघून त्याची आख्खी कुंड्ली मांडता येते किंवा बॉन्डही नाही जो पेनाची बंदूक, गाडीतून विमान, चष्म्यातून केमेरा वगैरे बनवू शकतो. तो एक (पुणेकर जितके साधे असू शकतात तितका) साधा पुणेकर आहे. सध्या त्याची घरची परिस्थिती आणि बायको दोन्हिही बरं नाही. U.S.S.R. (रशिया)चं विभाजन बघितल्यानंतर स्वत:च्या घरचं विभाजन होणार नाही ना ह्याची तो काळजी करतो इतका साधा! अमरचं love marriage झालेलं आहे आणि त्याची बायको (प्राची) त्याच्या गरीबीला आणि सच्चेपणाला आता कंटाळलीए. पैसे कमवण्यासाठी, डिटेक्टिव्ह म्हणून जे काम करायचा त्याला मनस्वी तिटकारा आहे, ते काम तो करायला लागतो- ते म्हणजे आशिलाच्या (आशील म्हणजे client) जोडीदाराच्या विवाहबाह्य संबंधाचे पुरावे गोळा करणे! 

अमर ज्या बाईच्या extra marital affair चे पुरावे शोधतोय, तिचं affair ज्या माणसाशी सुरूए, त्या माणसाची बायको (?) म्हणजे नेहा अमरला स्वत:च्या नवऱ्यावर पाळत ठेवायला लावते (हुश्श!). नेहाचा नवरा (प्रसाद साठे) हा पुण्यातला अत्यंत मोठा बिल्डर आहे. नेहाची केस घेतल्यानंतर अमर हळूहळू तिच्यामध्ये गुंतत जातो. प्राची तिच्या कटकट्या स्वभावामुळं ह्यांना खतपाणी घालते आणि एकदाचा अमरचा स्वत:वरचा ताबा सुटतो. त्यानंतर जे घडतं ते साहजिकच जास्त अवघड अवघड, गंभीर होतं जातं. सगळी characters काळपट पडायला लागतात आणि एका अवघड वळणावर येऊन चित्रपट संपतो. तोपर्यंत आपण सुन्न झालेलो असतो. 

चित्रपटाचं camera work अप्रतीम आहे. single takes मस्त जमले आहेत. काळ्या पांढऱ्या सावल्यांमुळं ती गोष्ट जास्त गडद होत जाते. गिरीश कुलकर्णीने बाणेदार, कणखर (तरीही भेदरट), frustrated अमर आपटे जीवंत उभा केला आहे. सोनाली कुलकर्णी ने nagging, कटकट्या बायकोचं काम मस्त केलंय. आणि सई ताम्हणकर आहे femmes fatales (seductive व्हीलन लेडी) लाजवाब! गिरीशच्या (पुन्हा कुलकर्णीचं - आपल्याला हा इसम जाम आवडतो)) संवादांनी कथेमध्ये जान आणली आहे. (उदा. "Globalize व्हा आपटे!", " माझ्याचं स्कूटरवरून येणारेस का?", "प्रामाणिक प्रयत्न चाललाय खड्यात पडायचा!" आणि अनेक). अमर जेव्हा फ़ोटो काढत असतो तेव्हा त्याच्यामागून अगदी त्याच्यासारखाचं वाटणारा तसेच कपडे घातलेला अजून एक माणूस त्याचे फ़ोटो काढत असतो. त्या Scene वरून Christopher Nolan च्या 'DOODLEBUG' shortfilm ची आठवण झाली. (ही एक सिक्सर shortfilm आहे.) अमर आणि प्राचीच्या भांडणाचा सीन अंगावर येतो. त्याशिवाय घरटं, चपटं नाणं, चहाचा कप वगैरे प्रतिकांचा वापर जमून आलाय (शी किती घाऊक कौतुक वाटतंय)  

पण हा चित्रपट एवढाचं नाही. दिग्दर्शकाला त्या गोष्टीच्या पलिकडं जाऊन काहीतरी म्हणायचयं. आणि ते जास्त महत्वाचं आहे. निखिलने एक आपला छंद म्हणून चित्रपट १९९०-९२च्या काळात सेट नाही केलाय. त्या सगळ्या कथानकाला जागतिकिकरणाचा एक आयाम (dimension) आहे. आपला हिरो अमर स्वत:ची जुनी स्वप्न, पुणेरी बाणेदारपणा ('फ़ुकटचं घेणार नाही' छाप) स्वत:च्याही नकळत सोडून देतो.  जागतिकीकरणामुळं मध्यमवर्गीय माणसाला त्याच्या मुल्यांचं गाठोड कसं टकून द्यावं लागलं आणि एक नवीन मुल्यपध्द्ती जन्माला आली जीचा पाया पैसा आहे ही चित्रपटाची theme आहे आणि ही theme चित्रपटाच्या Titles पासून दिग्दर्शक आपल्याला सांगतो.  

पुणे ५२ बघायच्या आधी चित्रपटबद्द्ल खूप ऐकलेलं, वाचलेलं (moifightclub वरून स्क्रीप्टपण वाचलेली) त्यामुळं अर्थातचं खूप अपेक्षा होत्या. आणि चित्रपट त्यावर खराखुरा उतरला पण तरीपण काही प्रश्न पडले. खरंच प्रश्न आहेत, 'उगाच नम्रता दाखवून मारणे' असला प्रकार नाही. 

१. Globalizationमुळं प्रामाणिक मूल्य सोडून देणाऱ्या मध्यमवर्गाची ही प्रातिनिधिक गोष्ट आहे तर गोष्टीचा हिरो हा डिटेक्टीव्ह असायलाच हवा होता का? तो bank कर्मचारी, सरकारी कर्मचारी असला असता तर गोष्ट मध्यमवर्गाची जास्त वाटली असती का? (कारण डिटेक्टीव्ह हे काही मध्यमवर्गाला फार familiar profession नाही.)

२. नेहा अमरकडं का जाते? (अजून डीटेल सांगितलं तर चित्रपटतली मजा जाईल.)

३. चित्रपटामध्ये दखवलेली 'globalization मुळे मूल्यऱ्हास' ही theme कथेशी समरस झालीए का त्यामध्ये तफ़ावत आहे? 

बास! वरचे प्रश्न वगैरे सोडा आणि लिंकवरून लगेच पुणे ५२ बघा. अभी के अभी!

                                                स्टाईलीश. कडक Performance!